جامعه مدنی همان گونه که مسیر یک ساله دولت را نظاره و مرور وجمع بندی میکند می بایست مسیر خود را نیز جمع بندی کند. به نظر می رسد صبر وانتظار در بخش مهمی از جامعه مدنی سیاست موثر و گاه غالبی بوده است.بخش های زیادی از جامعه مدنی به جای صبر و انتظار می تواند سیاست صبر واعتراض و به جای انفعال و نظاره گری، ارتباط و کنشگری را جایگزین کند

 پروسه تشکیل دولت – ملت در ایران اما همانند تولد «سوژه» در این سرزمین به صورت «ناقص‌الخلقه» بوده است...

اين تعليل‌ها و توجهات برای آن است که اگر روزی، در آينده‌ای نه چندان کوتاه، در ايران تمايلی به مبارزه با فساد وجود داشت، معلوم باشد صورت مسئله چيست و راه‌حل و شيوه درمان بايد از کجاها و چگونه شروع شود.

یک سئوال بسیار جدی و استراتژیک در برابر دولت روحانی از یک سو و فعالان سیاسی و مدنی خواهان اصلاحات و تحولات تدریجی قرار می‌گیرد و آن این است که نسبت دولت (وعده‌دهنده تغییر فضا که خود با حمایت موثر و جدی افراد شاخص‌ اصلاح‌طلب سر کار آمد) و رهبر جمهوری اسلامی و جریان مخالف گشایش فضای داخلی که به شدت از سوی رهبر حمایت (و هدایت) می‌شود، چیست؟